نعمت در پرده غیبت
اشاره:
پرسش درباره فایده امام غایب، نتیجه برداشتى خاص از مفهوم غیبت است.

اصلاح این برداشت از آنجا که، با درک چگونگى بهره‏مندى از وجود حجت الهى مرتبط است، از ضرورت‏هاى عصر حاضر به شمار مى‏رود.در سایه توجه به فایده‏هاى عظیم «بود» و «نمود عملى امامت» مى‏توان خود را همواره در پیشگاه امام عصر(عج) حاضر دانست و با درک نعمت وجودى او در راستاى انتظار ظهور، به اجر مجالست و معیت با امام(عج) دست یافت.مقاله حاضر، تلاشى است براى تبیین این مفاهیم، باشد که در پیشگاه آن وجود مقدّس پذیرفته گردد.
«نعمت در پرده غیبت»اعتقاد به وجود دوازده امام معصوم، پس از رسول اکرم(ص)، از اعتقادات پایه‏اى و وجه تمایز اندیشه شیعه است. فرزندان این مکتب از کودکى؛ زمانى که اسامى ائمه علیهم‏السلام و تاریخ امامت را یاد مى‏گیرند، با مفهوم غیبت دوازد همین ایشان آشنا مى‏شوند. این که «فرزند امام یازدهم(ع) به دنیا آمده و طى حوادثى پس از شهادت پدر، از دیدگان پنهان شده و تاکنون نیز در پرده غیبت است و روزى ظاهر خواهد شد...»تقریبا خلاصه معلوماتى است که بیش‏تر افراد در این زمینه در اختیار دارند.! ولى از همان آغاز، پرسشى اساسى نیز در اذهان جاى مى‏گیرد که: وجود امامى که بر حیاتش اصرار مى‏ورزیم، از او سخن مى‏گوییم، هر سال تولدش را جشن مى‏گیریم و... اما غایب است، چه فایده‏اى دارد؟ و چنین امامى چه نقش و اثرى در زندگى ما، مى‏تواند داشته باشد؟این سؤال، زمانیکه مجال مطرح شدن مى‏یابد على رغم اهمیّت و محوریت موضوع آن در حوزه اعتقادات، غالبا با نگاه‏هاى متعجب روبرو شده و پرسش از بدیهیات تلقى مى‏گردد.بازگو کردن حوادث متعددى چون «داستان تشنه در راه مانده‏اى که سیراب شده...، بیمارى که شفا یافته...، مضطرى که اجابت شده...، گم شده‏اى که به مقصد رسیده و...» تلاشى است تا این بدیهى بودن قطعى تلقى شود.اما به راستى، فایده وجود امام، در عصر غیبت، تنها همین امدادهاى به ظاهر گاه به گاه است؟ مى‏توان گفت، که ریشه اصلى این پرسش به درک اولیه ما از مفهوم «غیبت» باز مى‏گردد؛ به گونه‏اى که مرورى دوباره بر معناى صحیح این واژه، راهگشاى ما، در رسیدن به پاسخ صحیح خواهد بود.واژه «غیبت» معمولاً در عرف عام در برابر «حضور» به کار مى‏رود و کلمه «غایب» در برابر «حاضر». بنابراین، هرگاه گفته مى‏شود کسى غایب است، در عرف یعنى «حاضر نیست». بر پایه این معنا. بسیارى میان غایب بودن امام دوازدهم و ظهور دیگر امامان، تفاوت جدّى قائل مى‏شوند و غیبت را عدم حضور تلقى مى‏کنند و شاید از همین جاست که به نتایج متفاوتى هم در این زمینه مى‏رسند.برخى گمان مى‏کنند، حاصل غیبت الزاما تحیر و سرگردانى بشر است. گروهى آن را اساسا برابر با عدم امکان فهم صحیح دین مى‏دانند که براى دسترسى به این فهم، چاره‏اى جز انتظار نیست.بعضى، غیبت را محرومیت از فیض مجالست با امام و بهره بردن از محضرش تلقى مى‏کنند که تنها مى‏توان بر آن
افسوس خورد و گروهى نیز غیبت را مانع کسب اجر و مجاهده در رکاب امام دانسته‏اند.اما نگاهى به سیر تاریخ امامت روشن مى‏کند که بسیارى از این امور که حاصل غیبت دانسته شده، در زمان ائمه گذشته نیز اتفاق افتاده است.آیا این گروهى از مسلمانان در کنار على علیه‏السلام نبودند که در جنگ جمل، با وجود شنیدن آن همه سفارش‏هاى پیامبر(ص) درباره حضرت، باز هم در شناخت حق به تحیرو سرگردانى دچار شدند و با دیدن طلحه و زبیر ـ دو صحابى بزرگ ـ در برابر سپاه امیرالمؤمنین گرفتار تردید و سستى گشتند؟آیا خیل عظیم مسلمانان نبودند که با وجود و ظهور امام حسین(ع) در میانشان، به دلیل نداشتن فهم صحیح دین، او را تنها گذاشتند و جز اندکى در رکاب امام باقى نماندند؟زمانى که امام زین العابدین(ع) معارف دین را در قالب دعا به گوش مردم مى‏رساند، چه کسانى طالب به دست آوردن فیض هم نشینى با امام بودند؟در سال‏هاى طولانى که دستگاه خلافت، امام موسى بن جعفر(ع) را از زندانى به زندان دیگر منتقل مى‏کرد، جامعه محروم از دیدار امام، چه واکنشى نشان داد؟و آیا در همان زمان که امام صادق(ع) مفاهیم صحیح اسلام را بازگو مى‏کرد، گروهى پیروى از خطوط منحرف فکرى را برنگزیده بودند؟اگر از این زاویه بنگریم، همه آن چه را که به عنوان نتایج غبیت شمرده شده بود، در زمان ظهور ائمه نیز مشاهده مى‏کنیم.در واقع، حقایق تاریخى که در دهها نمونه از تحیر و سرگردانى، بهره نگرفتن از امام، برداشت‏هاى نادرست از دین و حتى کار شکنى و مبارزه با امام را گزارش مى‏کند، نشانگر آن است که این حوادث الزاما حاصل از غیبت نمى‏باشد.از سوى دیگر شواهدى در قرآن، تاریخ و روایات، بر آن دلالت دارد که در شرایطى که غیبت نامیده مى‏شود، امکان بهره‏گیرى از برکات و منافع وجود حجت الهى و استفاده از او ممکن و چه بسا قطعى است. براى نمونه آن جا که قرآن، داستان حضرت یوسف(ع) را نقل مى‏کند مى‏بینیم که در مقطعى از زمان، آن حضرت به طور ناشناس با مردم زندگى مى‏کرد و مشکلات جامعه را برطرف مى‏نمود، از تعبیر خواب پادشاهى که او را به زندان انداخته، تا برنامه‏ریزى اقتصادى براى تأمین ارزاق... حتى زمانى که بر مسند قدرت بود، برادرانش که به او ستم کرده بودند، به نرمى سخن مى‏گفت، نیازشان را برآورده مى‏کرد و آن‏ها را مورد محبّت خود قرار مى‏داد... تا زمانى که خداوند به او اجازه داد که خود را معرفى کند.ناشناخته بودن حضرت در این مدت، هرگز مانع بهره بردن مردم از برکات وجودش نگردید.امام صادق(ع) درباره امام دوازدهم مى‏فرماید: این امت چرا باور ندارد که خداوند عزوجل با حجت خود همان کند که با یوسف کرد؟ که در بازارهایشان آمد و شد کند و بر زیر اندازهایشان گام نهد؛ در حالى که او را نمى‏شناسند... تا زمانى که خداوند اذن دهد و خود را به ایشان بشناساند؛ چنان که به یوسف اجازه داد...⁽¹⁾بنابراین، برکات وجود حجت الهى در هر حال به مردم مى‏رسد. چه مانند زمان ائمه(ع) حاضر باشند و شناخته، چه هم چون حضرت یوسف(ع) حاضر و ناشناخته... لذا شایسته است در سؤال اولیه، تغییرى ایجاد کنیم و بگوییم: «فایده امامى که او را به چهره نمى‏شناسیم، براى ما چیست؟»با تغییر سؤال، آن چه به ذهن متبادر مى‏شود، آن است که، اگر وجودى داراى بهره و برکاتى باشد، نشر آن برکات الزاما به شناخت چهره آن فرد وابسته نیست. و چون پرسش از فایده امامى که او را به چهره نمى‏شناسیم در حقیقت سؤال از فایده «امام» است، پاسخ آن را نیز در برکات و فواید وجودى «امامت» در جهان هستى باید جست و جو کرد.باکنکاشى در متون روایات مى‏توان این فواید را به دو دسته تقسیم نمود:1) فوایدى که به نفس وجود امام برمى گردد؛2) فوایدى که حاصل رفتارها و عملکرد امام مى‏باشد.گر چه به سختى مى‏توان رفتارهاى یک شخصیت را از وجود او جدا نمود، امّا مى‏توان برکاتى براى او تصور کرد که تنها، حاصل وجود اوست، و فوایدى که اثر انجام وظایف و عملکرد آن فرد مى‏باشد.درباره امام نیز، چنین است: فوایدى حاصل «بود» امام است و فوایدى حاصل به مرحله عمل در آمدن یا «نمود امامت» امام.در واقع دسته نخست، از جمله سنت‏هاى الهى یا قوانینى هستند که خداوند متعال در عالم قرار داده و قرآن و روایات از آن سخن گفته‏اند⁽²⁾؛ امورى که فاعل آن خداوند است، امّا براساس حکمت الهى از طرق و مجارى خاصى اجرا مى‏گردد.آن دسته از سنت‏هاى الهى، که از کانال وجودى امام جارى مى‏شود، همان چیزى است که، آن را فواید «بود» امام مى‏نامیم. مهم‏ترین این فواید، «اصل بر پایى عالم، و بقا و استمرار خلقت به سبب وجود امام و حجت الهى» است.همان طور که پا بر جایى هر خیمه به ستون و محور آن وابسته است و استمرار برپایى و بقاء آن نیز منوط به استوارى همان ستون مى‏باشد، عمود خیمه عالم هستى نیز، وجود حجت الهى است ؛ چنان که در روایات متعددى آمده است: لوبقیت الارض یوما بغیر امام لساخت.⁽³⁾عالم، تا زمانى برپاست که حجت الهى در روى زمین باقى باشد. جعلهم الله ارکان الأرض ان تمید بأهلها...⁽⁴⁾ امّا عمود یک خیمه، ممکن است، ستون آشکارى در میان آن باشد، که هر کس وارد مى‏شود بلافاصله آن را ببنید و جایگاهش را بشناسد و یا از نوع دیگرى تعبیه گردد که به راحتى قابل رؤیت نیست. در هر دو حال، واقعیت وجودى خیمه، وابسته به همان ستون است؛ چه آشکار باشد چه پنهان. در عالم خلقت نیز، هر چند ممکن است که مردم در شرایطى امام را نشناسند، ولى بدون وجود امام اراده خداوند بر وجود و بقاى جهان تحقق نمى‏گیرد. از امام رضا(ع) پرسیدند: آیا زمین به غیر امام باقى مى‏ماند؟ فرمودند: خیر، باقى نمى‏ماند، در این صورت فرو مى‏ریزد.⁽⁵⁾ بر این اساس، بر پایى عالم و حیات خود ما و استفاده از برکات عالم، مهم‏ترین اثر وجودى و فایده‏اى است که با بودن آن حضرت بر ما و جهان خلقت جارى است و این سنت و قانون الهى تغییرناپذیر مى‏باشد.دومین فایده «بود» امام، بقا و قوام دین است. در روایات متعدّدى آمده است که پیامبر(ص) فرمودند: لایزال هذا الدین قائما حتى یکون علیکم اثنى عشر خلیفة⁽⁶⁾بر پایه این کلام، قوام و استوارى دین به وجود دوازده نفر جانشین پیامبر است که چون عدد آنان در روایت معین شده، پس از یازدهمین ایشان، پایدارى دین به وجود آخرین امام خواهد بود. حضرت امیر(ع) در کلامى، وجود امام ظاهر یا غایب را در هر زمان، رمز عدم بطلان حجت‏ها و بیّنات الهى مى‏داند: اللهم بلى، لاتخلو الارض من قائم لله بحججه امّا ظاهرا مشهورا او خائفا مغمورا، لئلاّ تبطل حجج الله و بینّاته⁽⁷⁾بنابراین، وجود امام ضامن حفظ و سلامت دین براى بشریت است و با این شرط هرگز تعالیم اسلام، حتى در سخت‏ترین شرایط از بین نمى‏رود. به عبارت دیگر، دیندارى و عبادت همه هدایت شدگان و راه یافتگان به حق در کره خاکى، مدیون و وابسته به امام است. سومین فایده: در بسیارى از روایات، امام واسطه رسیدن فیض الهى به بشریت معرفى شده است؛ یعنى آنچه از برکات، نعمت‏ها، رحمت و لطف خداوند بر عالم نازل مى‏گردد، به واسطه امام و از کانال وجودى او است.این مفهوم اساسى بارها در سخنان ائمه(ع) تکرار شده است. امام سجاد(ع) مى‏فرمایند؛ خداوند به واسطه ما رحمت را منتشر مى‏سازد و به ما باران مى‏فرستد و برکات را از زمین بیرون مى‏آورد.و امام صادق(ع) مى‏فرماید: بنا اثمرت الاشجار و أیعنت الثمار وجرت الأنهار و ینزل الغیث. گویا طبیعت نظام خلقت، داراى مراتبى همانند هرم است که در رأس آن، وجود حجت الهى است، برکات و فیض و رحمت پروردگار، نخست، بر آن قُله نازل شده و سپس از آن جا بر همه جوانب، تا قاعده هرم سرازیر مى‏گردد. موسى بن جعفر(ع) مى‏فرماید: «... ما من ملک یهبطه الله فى امر لما یهبطه له الا بدأ بالامام فعرض ذلک علیه...»⁽⁸⁾ هیچ فرشته‏اى را خداوند براى امرى فرو نمى‏فرستد مگر اینکه از امام آغاز کرده و آن امر را بر او عرضه مى‏دارد.چهارمین فایده وجود حجت الهى، مسئله رفع عذاب و امان اهل زمین مى‏باشد. یکى از سنت‏هاى الهى آن است که وجود یک فرد مؤمن و صالح در یک جمع، باعث دور کردن عذاب و حفظ همه آن جمع مى‏گردد. جابربن عبدالله از پیامبر(ص) نقل مى‏کند: «خداوند به واسطه صلاح فرد مسلمانى، فرزندان و فرزندان فرزندان و اهل خانه و خانه‏هاى اطرافش را نگه مى‏دارد و همه آنان در پناه خداوندند تا زمانى که او در میان ایشان است.»⁽⁹⁾گویا، صرفنظر از شایستگى و استحقاق مردم، قانونى در جهان حکمفرماست، که اساس آن، اثر وضعى ایمان و عمل صالح مى‏باشد و طبق این قانون، حضور یک انسان صالح موجب رفع گرفتارى‏ها و بلایا مى‏گردد. امام صادق(ع) در ذیل آیه 74 سوره هود «یجادلنا فى قوم لوط» که به گفت و گوى حضرت ابراهیم(ع) با فرشتگان اشاره دارد، مى‏فرمایند: «زمانى که فرشتگان بر ابراهیم(ع) وارد شدند و مأموریت خود را براى عذاب قوم لوط باز گفتند، حضرت ابراهیم به آنان فرمود:... اگر در این قوم یک مؤمن باشد، آیا آنان را عذاب مى‏کنید؟ گفتند: نه. حضرت فرمود: پس لوط در میان آنان است. فرشتگان پاسخ دادند: ما به کسانى که در میان آن قوم هستند آگاه‏تریم، البته لوط و خانواده‏اش، غیر از زنش را نجات خواهیم داد.»⁽¹⁰⁾این معنا، در امت پیامبر خاتم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله ، در سطح بسیار وسیعش، در گستره زمانى و مکانى، با وجود دائمى امام در بین ایشان جارى است. روایات معصومین(ع) مؤید این است که به برکت وجود حضرت، بسیارى از عذاب‏ها از جامعه بشرى رفع مى‏گردد.از امام باقر(ع) سؤال شد: أبالناس حاجة الى الامام؟ در پاسخ فرمود: أجل لیرفع العذاب عن اهل الارض، سپس به آیه قرآنى استشهاد کردند که پیامبر اسلام(ص) را مخاطب قرار داده و حضرت را عامل رفع عذاب از امّت معرفى مى‏کند: «و ما کان الله لیعذبهم و انت فیهم».⁽¹¹⁾روایت امام، از یک سو اثر وجودى ذکر شده در آیه را، به ائمه نیز تعمیم مى‏دهد و از سوى دیگر با عبارت «اهل الارض»، امان حاصل از وجود حجت الهى را، شامل همه اهل زمین، اعم از مؤمن و کافر مى‏داند. چنان که امام صادق(ع) در حدیث دیگرى مى‏فرماید: «لن یزالو فى امان ان تسیح بهم الارض مادمنا بین أظهرهم».⁽¹²⁾دسته دوم از فواید وجود امام، چنان که اشاره شد، حاصل رفتارها و عملکرد امام است. در اعتقاد شیعه امام غایب، غافل از مردم و جداى از جامعه نیست، بلکه على رغم ناشناخته بودن چهره، به عنوان حجت در میان مردم حاضر است و به حکم امامت، وظایف الهى خود را انجام مى‏دهد؛ هر چند جزئیات و چگونگى این رفتارها براى مردم روشن نباشد. براساس روایات مى‏توان مهم‏ترین اثرات وجودى امام در این حوزه را به شرح زیر بر شمرد: عظیم‏ترین فایده وجودى امام که همان وظیفه اصلى اوست، مسئله «هدایت» مى‏باشد.این مسئولیت در زمان همه ائمه(ع) در رأس اهتمامات ایشان بوده و هرگز متوقف نشده است و لازمه انجام آن نیز شناخت چهره امام و ارتباط مستقیم با او نبوده است. نقل شده که اسحق کندى، از فلاسفه معروف عرب، در عصر امام حسن عسکرى(ع) کتابى به نام تناقضات قرآن نوشت. امام از طریق یکى از شاگردان اسحق و با طرح سؤالاتى او را متوجه اشتباهاتش مى‏نماید.تا جایى که او به حقیقت اعتراف مى‏کند و با ندامت، کتابش را مى‏سوزاند.⁽¹³⁾ به این ترتیب على رغم فاصله مکانى و بدون دیدار با امام، از راهنمایى حضرت بهره‏مند مى‏گردد.این حقیقت تاریخى نشان مى‏دهد که گستره هدایت ائمه(ع) به کسانى که حتى آن‏ها را ندیده یا نمى‏شناخته‏اند نیز، از طرق وسایل گوناگون مى‏رسیده است و هیچ مانعى وجود ندارد که این امر در زمان غبیت نیز جریان داشته باشد.چه بسیار راه‏هاى فهم دین و تمیز آن از مسیرهاى انحرافى که به واسطه امام گشوده مى‏شود و چه بسیار قلب‏هاى آماده پذیرش حق و اذهان جست و جوگرى که با عنایت امام به سر چشمه‏هاى هدایت متصل مى‏گردند، هر چند که خود منشاء این فیض را ندانند و نیابند.در واقع هدایت انسان‏ها، شغل و وظیفه‏اى نیست که امام گاه‏گاهى به آن بپردازد، بلکه فلسفه وجودى و لازمه امامت اوست. همان گونه که هر مادرى به حکم محبت‏ها و مجموعه فداکارى‏هایى که براى فرزندش انجام مى‏دهد، «مادر» نامیده مى‏شود و معناى مادرى در همان رفتارها نهفته است. به طورى که بدون آن مجموعه، سمت مادرى بى‏معناست، صفت «هادى» بودن براى امام نیز به همین گونه است ؛ لذا در زیارات خطاب به ایشان مى‏گوییم:السّلام علیک یا نورالله الذى یهتدى به المهتدون⁽¹⁴⁾دومین فایده حاصل از عملکردهاى امام، مسئله رفع مشکلات و گرفتارى‏هاى جامعه بشرى است. در سیره ائمه گذشته، همواره امام را در کنار مردم و یاور و حامى آنان در سختى‏ها و مصایب مى‏بینیم. اداى دین قرض داران، شفاى بیماران، رفع نیازهاى نیازمندان... همه را امام به حکم امامت انجام مى‏داده است و تحقق این امور هیچ گاه مشروط به شناخته شدن حجت الهى نبوده است، فقرایى که شبانه از امام سجاد(ع) طعام دریافت مى‏کردند، به دلیل پوشیده بودن چهره امام او را نمى‏شناختند و بسیارى از یتیمان کوفه پس از شهادت على(ع) دانستند که چه کسى هر شب به دیدارشان مى‏رفته است. آیاتى از قرآن کریم در سیره حجت‏هاى پیشین نیز گواه این معنا است.در داستان حضرت خضر(ع) در سوره کهف⁽¹⁵⁾ سخن از کارهایى است که آن ولى خدا در حالى که مردم او را نمى‏شناختند، براى حل مشکلات آنان انجام مى‏دهد.بنابراین، در زمان غیبت نیز، امام جدا از مشکلات، گرفتارى‏ها و رنج و اندوه مردم نیست و نشناختن حضرت به چهره، مانع از بهره مندى مردم از کمک‏هاى ایشان نمى‏گردد. به همین دلیل است که در زیارت جامعه کبیره خطاب به همه ائمه(ع) مى‏گوییم:«بکم ینفسّ الهم و یکشف الضر... و فرّج عنّا غمرات الکروب.»سومین فایده از این دسته، دعاى امام است. مطابق روایات متعدد، اعمال انسان‏ها دائما، به حجت الهى در هر عصر عرضه مى‏شود و هرگز آن امام از وضعیت مردم غافل نیست، بلکه به حکم مسئولیتش نسبت به این اعمال نگران است. على(ع) مى‏فرماید: هیچ مؤمنى نیست که اندوهگین شود؛ مگر آن که به جهت اندوه او اندوهگین مى‏شویم و دعایى نکند مگر این که براى او آمین مى‏گوییم و ساکت نماند مگر آن که برایش دعا مى‏کنیم.بنابراین، دعاى امام همواره و در هر حال شامل حال افراد مى‏گردد.نقل شده است که همسایه امام رضا(ع) روزى خدمت امام رسیده و عرض کرده: از شما مى‏خواهم که براى من و خانواده‏ام دعا کنید. حضرت فرمودند: آیا من این کار را انجام نمى‏دهم؟ همانا اعمال شما در هر صبح و شام بر ما عرضه مى‏شود.⁽¹⁶⁾ و چون سؤال کننده از این پاسخ متعجب شد، امام به آیه قرآن استشهاد فرمود: قل اعملوا فسیرى الله عملکم و رسوله و المؤمنون.⁽¹⁷⁾از پاسخ امام رضا(ع) چنین بر مى‏آید که دعا براى مردم از سوى امام، امرى همیشگى و حتمى تلقى شده و در ارتباط مستقیم با عرضه اعمال آن هاست. روشن است که این اثر وجودى وابسته به دیدن چهره حجت الهى نیست و در عصر غیبت نیز مى‏تواند جریان داشته باشد. از آن چه به اجمال از مجموعه دو دسته فواید حاصل از «بود» و «نمود عملى» امامت بر شمردیم، (که یقینا محدود به موارد یاد شده نیست)، چنین برمى آید که وجود امام معصوم در هر زمان، به حکم جایگاهش، منشاء فواید و برکات بسیارى است.از سویى، به لحاظ ماهیت وجودى‏اش، عامل حفظ و بقاى عالم خلقت، بر پایى دین، واسطه رسیدن رحمت و فیض الهى بر مردم و مایه امان اهل زمین است.از سوى دیگر براساس مسئولیتى که بر عهده دارد، در هدایت مردم تلاش مى‏کند، از وضعیت و اعمال آنان آگاهى کامل دارد و براى رفع گرفتارى و مشکلات مادى و معنوى ایشان، قیام کرده و دعا مى‏نماید.لذا امام صادق(ع) مى‏فرماید، نحن اهل البیت، النعیم الذى انعم الله بنا على العباد... و هى النعمة التى لاتنقطع⁽¹⁸⁾ و چنان که بیان داشتیم براى بهره بردن از این نعمت، تفاوتى میان امام ظاهر در بین مردم و امام حاضر، اما ناشناخته وجود ندارد.به این ترتیب، پرسش از فایده امام غایب، با اصلاح مفهوم غیبت در اذهان و بررسى نتایج حاصل از آن، اساسا موضوعیت خود را از دست مى‏دهد و در جست و جو براى پاسخ به آن، به مجموعه‏اى از فواید کلى امامت مى‏رسیم که مسأله غیبت خدشه‏اى به آن‏ها وارد نمى‏کند.بعلاوه، با شناخت این فواید، آن چه در مرتبه بالاتر جایگزین سؤال‏هاى مکررّ مى‏گردد. احساس نیاز به امام و شناخت حق عظیم او برگردن ماست.در حقیقت، هستى، هدایت و همه نعمت‏هایى که از آن بهره‏مندیم به برکت آن وجود مقدّس مى‏باشد.با چنین دیدگاهى، امام غایب، در واقع حاضرترین عنصر در حیات انسان خواهد بود.انسانى که براساس معرفت به جایگاه حجت الهى، هر لحظه حضور خود را در محضر امامش درک مى‏کند و به ولایت او زنده است واداى حق امام و یارى او، سمت و سوى همه تلاش‏ها و برنامه‏هاى زندگى‏اش را تشکیل مى‏دهد.امام سجاد(ع) مى‏فرماید: ان ّ اهل زمان غیبته، القائلین با مامته و المنتظرین لظهوره، افضل من اهل کل زمان، لاّن الله تبارک و تعالى اعطاهم من العقول و الافهام و المعرفة ماصارت به «الغیبة» عندهم بمنزلة «المشاهدة» و جعلهم فى ذلک الزمان بمنزله المجاهدین بین یدى رسول الله بالسیف، اولئک هم المخلصون حقا و شیعتنا صدقا...⁽¹⁹⁾همانا اهل زمان غیبت، کسانى که به امامت قائم معتقد بوده و منتظر ظهورش مى‏باشند، از مردمان همه زمان‏ها برتر هستند، براى این که خداوند تبارک و تعالى، عقل و بصیرت و معرفتى به آنان ارزانى داشته است که غیبت در نزد ایشان به منزله مشاهده مى‏باشد و خداوند آنان را در همان زمان در مرتبه مجاهدین در رکاب رسول خدا(ص) قرار داده است. ایشان مخلصان حقیقى و شیعیان راستین، هستند.
پى نوشت‏ها:

---

1. کمال الدین و تمام النعمة، ابن بابویه (صدوق)، ص 341.
2. حکمت این سنت‏هاى الهى، خود بحث دیگرى است که مجالى گسترده‏تر مى‏طلبد.
3. امام صادق(ع)، اصول کافى، کلینى، ج 1، ص 179، ح 10.
4. امام باقر(ع)، اصول کافى، کلینى، کتاب الحجة، ح 12.
5. امام رضا(ع)، اصول کافى، کلینى، کتاب الحجة، ح 11.
6. میزان الحکمة، ج 1، الامامة، ص 133.
7. میزان الحکمة، ج 1، باب 140، ص 118.
8. بحارالانوار، محمد باقر مجلسى، ج 16، ص 357.
9. تفسیر المیزان، علامه طباطبائى، ج 4، ص 109.
10. تفسیر المیزان، سوره هود (آیه 74)، بحث روایى.
11. سوره انفال، آیه 32.
12. بحار الانوار، علامه مجلسى، ج 23، ص 37.
13. بحارالانوار؛ علامه مجلسى، سیره امام حسن عسکرى.
14. مفاتیح الجنان، زیارت حضرت صاحب الامر در روز جمعه.
15. سوره کهف، آیات 79 تا 82.
16. وسائل الشیعه، ج 11، ص 387، ح 5.
17. سوره توبه، آیه 105.
18. بحارالانوار، محمدباقر مجلسى، ج 66، ص 316.
19. کمال الدین و تمام النعمة، باب 31، ح 2.